بدیهی است که هرچه برودت هوا بیشتر و یا دوره یخبندان طولانی‌تر باشد، شدت خسارت سرمایی بیشتر می‌شود. درختان در حال استراحت مقاومت بیشتری دارند و از طرف دیگر، درختان میوه‌دار در مقایسه با درختان فاقد میوه به یخبندان حساس‌تر هستند. درختان بیمار، آفت زده و یا درختانی که در شرایط نامساعد محیطی رشد کرده‌اند به یخبندان حساس ترند.

آسیب های ناشی از یخبندان مرکبات

نشانه های خسارت یخبندان در پوست میوه

در تنش یخبندان به علت افزایش تولید ترکیبات لیمونین و نارنجین، میوه مرکبات تلخ می‌شود. گاهی خسارت سرما و یخبندان بروز لکه‌هایی در سطح میوه می‌شود. در چنین وضعیتی پوست آسیب دیده میوه‌های مرکبات به رنگ نارنجی روشن ظاهر شده که در بعضی موارد به دلیل خسارت شدید یخبندان، به صورت کرم روشن نیز قابل رویت است. این تغییر رنگ عموما از دم میوه شروع  و در آسیب بیشتر تا نوک آن نیز گسترش می‌یابد. در خسارت‌های شدیدتر احتمال ریزش میوه نیز وجود دارد.

نشانه های خسارت یخبندان در برگ

علائم یخبندان در برگ مرکبات در مراحل اولیه بروز تنش کاملا مشهود نبوده ولیکن بعد از گرم شدن هوا و ذوب شدن یخ درون بافت گیاهی، برگ‌ها شروع به آب گزیدگی یا خیس شدن، نرم و لهیده شدن نموده که در صورت جزیی بودن خسارت، احتمال احیاء و برگشت آنها نیز وجود دارد. از علائم ظاهری دیگر در برگ‌های آسیب دیده از یخبندان، روشن شدن رنگ سبز یا رنگ پریدگی، قهوه‌ای شدن پشت برگ و در مواردی از بین رفتن رنگ سبز(به دلیل تخریب کلروفیل) است.

نشانه های خسارت یخبندان روی شاخه و تنه درخت

در خسارت یخ زدگی شدید، پس از گرم شدن هوا شاخه‌های آسیب دیده قهوه‌ای و خشک شده که بیان‌گر مرگ بافت شاخه گیاه است. اگر بعد از تنش یخبندان زیر پوست شاخه سبز باشد، نشان دهنده زنده بودن آن است. در مواردی که کامبیوم از بین رفته باشند، علائم ترک خوردگی و سست شدن پوست در شاخه و تنه مشاهده شده که در بعضی موارد با نشانه‌های بیماری گموز اشتباه می‌شود.

نشانه های خسارت یخبندان روی میوه

میوه مرکبات معمولا چندساعت بعد از قرارگیری در دمای کمتر از منفی 2 درجه سانتی گراد آسیب می‌بیند. اگر این آسیب زیاد نباشد، ممکن است تا چندین هفته پس از سرمازدگی نیز میوه‌ها همچنان روی درخت باقی بمانند. درمیوه‌های یخ زده، کیسه‌های حاوی عصاره خشک و در نتیجه میوه کم آب می‌شود. از دیگر اثرات یخ زدگی می‌توان به کاهش آماس سلولی، کاهش سطح کاروتنوئیدها و بالاخره تشکیل کریستال‌های هسپریدین در گوشت میوه اشاره کرد.

راهکارهای پیشنهادی مقابله با تنش سرما و یخبندان

انتخاب مکان مناسب

اولین مرحله در انتخاب یک مکان مناسب برای کاشت، مشورت با کارشناسان و باغداران محلی است. گام بعدی در شناسایی مکان‌های مناسب کشت، ارزیابی داده‌های هواشناسی و تعیین احتمال خطر یخبندان است. باید توجه داشت که هوای خنک متراکم‌تر از هوای گرم بوده که به طرف پایین شیب سرازیر شده. بنابراین نقاط گود همچون مناطق پایین دست و دره در مقایسه با دامنه دمای سردتری داشته که در مدیریت احداث باغ مورد توجه قرار گیرد.

احداث بادشکن

در مناطقی با یخبندان انتقالی، وجود بادشکن می‌تواند مفید باشد. ولیکن در نواحی با یخبندان تشعشعی، به دلیل وارونگی دما باید ردیف درختان در باغ طوری اجرا شود که ضمن دریافت نور کافی، قابلیت عبور هوای سرد را نیز داشته باشد. در احداث بادشکن باید به این نکته توجه داشت که یک بادشکن  عموما باعث کاهش اثرات مخرب باد در طولی معادل 7 تا 9 برابر ارتفاع خود می‌شود.

نصب توری های مخصوص

یکی از کم هزینه‌ترین و موثر‌ترین روش‌ها پوشش درختان با استفاده از توری ضد سرما می‌باشد. به این منظور می‌توان از شبکه توری مونوتیپ و سایبان مونو فیلامنت استفاده نمود. با پوشش درختان بوسیله توری سایبان می‌توان اثر سرما را تا 5 درجه کاهش داد.

دمای هوا در سحرگاهان که به زیر صفر می‌رسد در زیر توری سایبان مونوتیپ پنج درجه بیشتر است

با این روش می‌توان از درختانی نظیر: مرکبات، سیب، بادام، زردآلو، به، … و صیفی جات در برابر آسیب سرما زدگی ناشی از یخ زدن شبنم روی درختان و شکوفه‌ها و همچنین وزش توده‌های هوای سرد در بازه‌های زمانی از سال که هوا رو به سوز و سردی می‌گذارد محافظت نمود.

مزایای استفاده از این توری‌ها عبارتند از:

• جلوگیری از یخ زدگی برگها و میوه‌ها خصوصا به دلیل شبنم صبحگاهی
• ایجاد دمای مطلوب با جلوگیری از نفوذ هوای سرد در لابلای گیاهان و درختان
• جلوگیری از ریزش برگ‌ها و میوه‌ها در اثر هجوم ناگهانی توده هوای سرد. (مانند بادشکن عمل می‌کند)

مشخصات توری ضد سرمازدگی:

• عرض: ۲، ۴، ۶، ۸، ۱۰ متر
• طول: سفارش مشتری – طول استاندارد: ۵۰ متر
• برای مطالعه روش‌های بیشتر تنش‌های سرما و یخبندان، لطفا قسمت دوم مقاله که بزودی بارگزاری می‌شود را مطالعه بفرمایید.

سفارش انلاین

برای سفارش محصولات شرکت اکسیر ساز شمال و شبکه توری ضدسرما و تگرگ ( مونو فیلامنت) می‌توانید از این لینک سفارش خود را ثبت نمایید. جهت راهنمایی و مشاوره با دفتر شرکت تماس بگیرید.

منابع: راهنمای مرکبات(کاشت، داشت و برداشت)، موسسه تحقیقات مرکبات کشور.